Mάιος: Μήνας Ευαισθητοποίησης για την Ψυχική Υγεία

Η Ψυχική Υγεία ως Ταξίδι: Χτίζοντας την Ευτυχία και την Ανθεκτικότητα Καθημερινά

Τα τελευταία χρόνια, οι ερευνητές άρχισαν να εξερευνούν τι είναι αυτό που βοηθά τους ανθρώπους όχι μόνο να επιβιώνουν, αλλά και να ευδοκιμούν. Μέχρι τότε, η ψυχολογία επικεντρωνόταν κυρίως στην αντιμετώπιση ψυχικών δυσκολιών, αλλά ένα νέο ερώτημα αναδύθηκε: πώς μπορούμε να χτίσουμε δύναμη, ευτυχία και ανθεκτικότητα πριν εμφανιστούν οι προκλήσεις; Έκτοτε, οι συζητήσεις γύρω από την ευημερία έχουν πολλαπλασιαστεί. Κι όμως, η ευτυχία εξακολουθεί να φαίνεται άπιαστη και η ανθεκτικότητα σαν ένα προνόμιο που έχουν μόνο οι «τυχεροί». Συχνά τις βλέπουμε ως χαρακτηριστικά με τα οποία κάποιος γεννιέται. Ωστόσο, η επιστήμη μάς εξηγεί κάτι διαφορετικό: Πρόκειται για δεξιότητες που διαμορφώνονται μέσα από εμπειρίες, εξάσκηση και τη δομή του εγκεφάλου μας - και όλοι μπορούμε να τις αναπτύξουμε.

Ο μήνας Ευαισθητοποίησης για την Ψυχική Υγεία, μας υπενθυμίζει ότι η ψυχική ευημερία δεν περιορίζεται στην αποφυγή δυσκολιών, αλλά αγκαλιάζει τη δύναμη να καλλιεργούμε σχέσεις, την ανθεκτικότητα και την εσωτερική ισορροπία. Η ψυχική υγεία δεν είναι προνόμιο, αλλά δικαίωμα και θεμέλιο για μια ουσιαστική ζωή.

Η ευτυχία, για παράδειγμα, συνδέεται στενά με το σύστημα ανταμοιβής του εγκεφάλου. Όταν βιώνουμε χαρά ή σύνδεση με κάποιο άτομο, ο εγκέφαλος απελευθερώνει ντοπαμίνη, ενισχύοντας τα θετικά συναισθήματα. Άνθρωποι που εξασκούν την ευγνωμοσύνη, την καλοσύνη ή την ενσυνειδητότητα παρουσιάζουν μεγαλύτερη δραστηριότητα σε περιοχές όπως ο προμετωπιαίος φλοιός, που είναι υπεύθυνος για τη συγκέντρωση και τη συναισθηματική ρύθμιση. Με άλλα λόγια, η χαρά δεν είναι απλά ένα συναίσθημα, αλλά είναι μια συνήθεια που διαμορφώνει τον εγκέφαλο.

Την ίδια στιγμή και η ανθεκτικότητα έχει βιολογικές ρίζες. Δεν σημαίνει ότι δεν νιώθουμε ποτέ πόνο, αλλά ότι μπορούμε να επανερχόμαστε στην ισορροπία μετά από τις δυσκολίες. Η ισχυρή επικοινωνία μεταξύ του προμετωπιαίου φλοιού και της αμυγδαλής βοηθά στη διαχείριση του φόβου και στη διατήρηση της ψυχραιμίας υπό πίεση. Οι ανθεκτικοί άνθρωποι δεν είναι άτρωτοι, απλά προσαρμόζονται και αναπτύσσονται μέσα από τις αντιξοότητες.

Μπορούμε να ενδυναμώσουμε αυτές τις δεξιότητες με την πάροδο του χρόνου χάρη στη νευροπλαστικότητα, την ικανότητα του εγκεφάλου να αλλάζει βάσει αυτών που κάνουμε. Σκέψου τον εγκέφαλό σου σαν ένα δίκτυο μονοπατιών: όσο περισσότερο περπατάς σε ένα μονοπάτι, τόσο πιο ισχυρό γίνεται. Αυτό σημαίνει ότι μπορούμε να εκπαιδεύσουμε τον εγκέφαλό μας να σκέφτεται πιο θετικά, να ανταποκρίνεται με περισσότερη ηρεμία στο στρες και να διατηρεί ουσιαστικές συνδέσεις με τους άλλους. Αυτή η δυνατότητα μας δίνει ελπίδα, αλλά μας καλεί επίσης σε δράση. Σπάνια μαθαίνουμε πως να χτίζουμε ψυχικές δεξιότητες από νωρίς. Πολλοί από εμάς περιμένουμε να νιώσουμε καταβεβλημένοι πριν στραφούμε προς την ενδοσκόπηση. Κι όμως, οι μικρές καθημερινές επιλογές—μια στιγμή ευγνωμοσύνης, ένα τηλεφώνημα σε κάποιον που εμπιστευόμαστε, μια βαθιά ανάσα σε μια δύσκολη στιγμή—διαμορφώνουν αθόρυβα την ανθεκτικότητα και τη χαρά μας.

Η ψυχική υγεία δεν είναι μοναχικό ταξίδι. Το να ζητάς βοήθεια δεν είναι αδυναμία—είναι πράξη θάρρους. Κανείς δεν προορίζεται να αντιμετωπίζει τις δυσκολίες μόνος του. Τα δίκτυα υποστήριξης, η επαγγελματική φροντίδα και η κοινότητα δεν είναι πολυτέλειες, αλλά σωσίβια. Η δύναμη της αλλαγής συμβαίνει τόσο μέσα μας όσο και ανάμεσα μας, μέσα από τους δεσμούς που τολμάμε να χτίζουμε. Ίσως ήρθε η ώρα να σταματήσουμε να βλέπουμε την ευτυχία και την ανθεκτικότητα ως μακρινούς στόχους. Δομούνται, ανάσα με την ανάσα, σκέψη με τη σκέψη, στιγμή με τη στιγμή.

Ο μήνας Ευαισθητοποίησης για την Ψυχική Υγεία μας θυμίζει ότι η φροντίδα του ψυχικού μας κόσμου και του μυαλού είναι μια καθημερινή πρακτική και ένα ταξίδι ζωής που αξίζει να αγκαλιάσουμε. Αν, λοιπόν, εσύ ή κάποιος που γνωρίζεις χρειάζεται υποστήριξη, να ξέρεις ότι πάντα υπάρχει διαθέσιμη βοήθεια. Στην Κύπρο, μπορείς να καλέσεις τη Γραμμή Βοήθειας Ψυχικής Υγείας στον αριθμό 1401, διαθέσιμη 24 ώρες το 24ωρο για ψυχολογική υποστήριξη και καθοδήγηση. Ή μέσω του προσωπικού γιατρού μπορείς να έχεις πρόσβαση σε έναν ειδικό ψυχολόγο, που θα μπορέσει να σε στηρίξει και να σε ενδυναμώσει.

Δρ. Χριστοδούλα Γαβριήλ
Λέκτορας Ψυχολογίας
Επικεφαλής Ερευνήτρια έργου PERiFORM, χρηματοδοτούμενου από το Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας (ΙδΕΚ), στο πλαίσιο του προγράμματος RESTART 2016–2020 (Κωδικός Έργου: POST-DOC/0524/0011)
Τμήμα Ψυχολογίας, Πανεπιστήμιο Λεμεσού (UoL)